[ Pobierz całość w formacie PDF ]
winni�my przyj�� z wdzi�czno�ci�. Nie w�tpi�, �e wszystko to sta"o si� za do-
puszczeniem bo�ym, aby�my prac� poskramiali pych� [...] . Zauwa�my wszak, i�
wieloj�zyczno�� dla �w. Augustyna tym silniej hamuje p�d ku prawdzie boskiego
verbum, im szerzej dopuszcza do g"osu indywidualne do�wiadczenia przek"adow-
cy oraz zostawia �lady odkszta"ce� uwarunkowanych przez obyczaje plemienia
ludzkiego ró�nych epok i ró�nych regionów. Zupe"nie praktycznym wyj�ciem,
z którego, pami�tamy, korzysta"a i komisja jezuicka, cenzuruj�ca styl Jakuba Wuj-
ka, i zespó" Biblii Tysi�clecia po"owy lat sze��dziesi�tych XX wieku, jest przek"ad
k o l e k t y w n y.
[...] a je�li chodzi o Stary Testament, na czo"o wybija si� autorytet Siedemdzie-
si�ciu t"umaczy (Septuaginta), o których mówi si� w�ród bardziej do�wiadczonych
ko�cio"ów, �e t"umacz�cym Duch �wi�ty tak asystowa", jakby tylu ludzi mia"o jed-
ne usta .
125
Ut os unum tot hominum fuerit.
Powtórz� zatem: tak, w systemie wyobra�e� religijnych, które s� cz��ci� kultury
ogólnej i nie mog� by� lekcewa�one przez badacza, przek"ad Biblii usi"uje doj�� do
zaprzeczenia tych norm, jakie obowi�zuj� w przek"adaniu literackim, a wi�c chce
wycofa� osobowo�� translatora jako przypadek indywidualny.
Wró�my wi�c do przerwanego w�tku
*
Te same za"o�enia w innych kontekstach i dla innych celów kszta"towane b�-
d� si� pojawia"y w dziejach �wiadomo�ci translatorskiej wielokrotnie. Mówi�c
o t"umaczeniu w szczególno�ci pisze Ignacy W"odek w 1780 r. te prawid"a za-
chowa� przynale�y: aby t"umaczenie by"o rzetelne, jasne i takie, aby nie zna� by"o
tego, �e to z innego j�zyka przenoszone jest . Racje s� tutaj proste, uzasadnienia
wcale nie metafizyczne. Jak uczy do�wiadczenie czytelnicze, znakiem przek"ado-
wo�ci tekstu bywa z regu"y polszczyzna torturowana, udr�czona w piekle bezmy�l-
no�ci, w kalkowaniu struktur syntaktycznych obcego j�zyka, w rozlicznych wykro-
czeniach przeciw poczuciu sensu i poczuciu pi�kna. Tymczasem m�dry t"umacz
umie nie tylko tym uchybieniom zapobiec, a to wskutek spolonizowania tekstu, po-
przez przetopienie cudzoziemszczyzny na swojszczyzn�, lecz potrafi tak�e uszla-
chetni� orygina". To znana teoria i praktyka translatorów doby staropolskiej, zw"asz-
cza pi�miennictwa o�wieceniowego. Có�, autorowie zagraniczni bywaj� i omylni,
i nie do�� kunsztowni. Powiada Krasicki: drzymie niekiedy ubóstwiany Homer,
mówi" Horacjusz i mo�e i on sam niekiedy zadrzyma" . Ostatecznie Odyseja, Go-
fred, bajki La Fontaine a, to nie Pismo �wi�te. A przek"ada si� te� dzie"ka mniejszej
rangi, zupe"nie tuzinkowe komedyjki czy powiastki. Czy� nie nale�y prostowa� ewi-
dentnych pogmatwa� pierwowzoru? Skoro wiadomo, �e czytelnik w pierwszym od-
ruchu gotów jest za rozgardiasz estetyczny i my�lowy wini� przek"adacza? A je-
�eli nawet najpieczo"owitsze przeniesienie na grunt polski wszelkich niezborno�ci
cudzego wyrobu b�dzie zgodne z postulatem t"umaczenia wiernego, to jak�� war-
to�� ma owa abstrakcyjnie pojmowana wierno�� wobec tego, co bezwarto�ciowe?
Nadto jeszcze wolno mniema�, i� w ka�dym utworze istnieje potencjalny model je-
go urzeczywistnienia najdoskonalszego. Otó� pierwotwórca mo�e t� potencjaln� do-
skona"o�� swego dzie"a zasugerowa� jedynie, naszkicowa� na brudno, da� w posta-
ci niepe"nej. Podczas gdy odtwórca ma mo�liwo�� kontynuacji pracy nad doskona-
leniem zamys"u autora; w konsekwencji przek"ad oka�e si� dzie"em wybitniejszym
od orygina"u. Mistrzem nad mistrze by" dla Franciszka Bohomolca i dla wielu in-
nych Voltaire. Ten albowiem, t"umacz�c tragedyje i inne angielskich poetów wier-
sze, ich niskie my�li podniós", nad�te zni�y", niepotrzebne poodcina" i tego dokaza",
�e tych, których t"umaczy", wysoko�ci� my�li i g"adko�ci� wymowy swojej prze-
wy�szy". Tak t"umaczy� jest t"umaczy� m�drze i rozumnie [...] . I tak t"umaczy�,
dodajmy, jest to zaciera� granice mi�dzy kodowaniem a rekodowaniem, mi�dzy
tworzeniem dzie" nowych a odtwarzaniem cudzych.
Na prze"omie XIX i XX wieku dwie koncepcje czytania literatury t"umaczonej
ró�nicuj�ce tak ostro stanowiska prawodawców sztuki przek"adania z jednej stro- [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl wyciskamy.pev.pl
winni�my przyj�� z wdzi�czno�ci�. Nie w�tpi�, �e wszystko to sta"o si� za do-
puszczeniem bo�ym, aby�my prac� poskramiali pych� [...] . Zauwa�my wszak, i�
wieloj�zyczno�� dla �w. Augustyna tym silniej hamuje p�d ku prawdzie boskiego
verbum, im szerzej dopuszcza do g"osu indywidualne do�wiadczenia przek"adow-
cy oraz zostawia �lady odkszta"ce� uwarunkowanych przez obyczaje plemienia
ludzkiego ró�nych epok i ró�nych regionów. Zupe"nie praktycznym wyj�ciem,
z którego, pami�tamy, korzysta"a i komisja jezuicka, cenzuruj�ca styl Jakuba Wuj-
ka, i zespó" Biblii Tysi�clecia po"owy lat sze��dziesi�tych XX wieku, jest przek"ad
k o l e k t y w n y.
[...] a je�li chodzi o Stary Testament, na czo"o wybija si� autorytet Siedemdzie-
si�ciu t"umaczy (Septuaginta), o których mówi si� w�ród bardziej do�wiadczonych
ko�cio"ów, �e t"umacz�cym Duch �wi�ty tak asystowa", jakby tylu ludzi mia"o jed-
ne usta .
125
Ut os unum tot hominum fuerit.
Powtórz� zatem: tak, w systemie wyobra�e� religijnych, które s� cz��ci� kultury
ogólnej i nie mog� by� lekcewa�one przez badacza, przek"ad Biblii usi"uje doj�� do
zaprzeczenia tych norm, jakie obowi�zuj� w przek"adaniu literackim, a wi�c chce
wycofa� osobowo�� translatora jako przypadek indywidualny.
Wró�my wi�c do przerwanego w�tku
*
Te same za"o�enia w innych kontekstach i dla innych celów kszta"towane b�-
d� si� pojawia"y w dziejach �wiadomo�ci translatorskiej wielokrotnie. Mówi�c
o t"umaczeniu w szczególno�ci pisze Ignacy W"odek w 1780 r. te prawid"a za-
chowa� przynale�y: aby t"umaczenie by"o rzetelne, jasne i takie, aby nie zna� by"o
tego, �e to z innego j�zyka przenoszone jest . Racje s� tutaj proste, uzasadnienia
wcale nie metafizyczne. Jak uczy do�wiadczenie czytelnicze, znakiem przek"ado-
wo�ci tekstu bywa z regu"y polszczyzna torturowana, udr�czona w piekle bezmy�l-
no�ci, w kalkowaniu struktur syntaktycznych obcego j�zyka, w rozlicznych wykro-
czeniach przeciw poczuciu sensu i poczuciu pi�kna. Tymczasem m�dry t"umacz
umie nie tylko tym uchybieniom zapobiec, a to wskutek spolonizowania tekstu, po-
przez przetopienie cudzoziemszczyzny na swojszczyzn�, lecz potrafi tak�e uszla-
chetni� orygina". To znana teoria i praktyka translatorów doby staropolskiej, zw"asz-
cza pi�miennictwa o�wieceniowego. Có�, autorowie zagraniczni bywaj� i omylni,
i nie do�� kunsztowni. Powiada Krasicki: drzymie niekiedy ubóstwiany Homer,
mówi" Horacjusz i mo�e i on sam niekiedy zadrzyma" . Ostatecznie Odyseja, Go-
fred, bajki La Fontaine a, to nie Pismo �wi�te. A przek"ada si� te� dzie"ka mniejszej
rangi, zupe"nie tuzinkowe komedyjki czy powiastki. Czy� nie nale�y prostowa� ewi-
dentnych pogmatwa� pierwowzoru? Skoro wiadomo, �e czytelnik w pierwszym od-
ruchu gotów jest za rozgardiasz estetyczny i my�lowy wini� przek"adacza? A je-
�eli nawet najpieczo"owitsze przeniesienie na grunt polski wszelkich niezborno�ci
cudzego wyrobu b�dzie zgodne z postulatem t"umaczenia wiernego, to jak�� war-
to�� ma owa abstrakcyjnie pojmowana wierno�� wobec tego, co bezwarto�ciowe?
Nadto jeszcze wolno mniema�, i� w ka�dym utworze istnieje potencjalny model je-
go urzeczywistnienia najdoskonalszego. Otó� pierwotwórca mo�e t� potencjaln� do-
skona"o�� swego dzie"a zasugerowa� jedynie, naszkicowa� na brudno, da� w posta-
ci niepe"nej. Podczas gdy odtwórca ma mo�liwo�� kontynuacji pracy nad doskona-
leniem zamys"u autora; w konsekwencji przek"ad oka�e si� dzie"em wybitniejszym
od orygina"u. Mistrzem nad mistrze by" dla Franciszka Bohomolca i dla wielu in-
nych Voltaire. Ten albowiem, t"umacz�c tragedyje i inne angielskich poetów wier-
sze, ich niskie my�li podniós", nad�te zni�y", niepotrzebne poodcina" i tego dokaza",
�e tych, których t"umaczy", wysoko�ci� my�li i g"adko�ci� wymowy swojej prze-
wy�szy". Tak t"umaczy� jest t"umaczy� m�drze i rozumnie [...] . I tak t"umaczy�,
dodajmy, jest to zaciera� granice mi�dzy kodowaniem a rekodowaniem, mi�dzy
tworzeniem dzie" nowych a odtwarzaniem cudzych.
Na prze"omie XIX i XX wieku dwie koncepcje czytania literatury t"umaczonej
ró�nicuj�ce tak ostro stanowiska prawodawców sztuki przek"adania z jednej stro- [ Pobierz całość w formacie PDF ]