[ Pobierz całość w formacie PDF ]
kanal Oginskiego, laczacy Szczare z Jasiolda. Zaraz w roku 1764 ustanowiono
do publicznych robót trzech inzynierów skarbowych, którzy pozostawali w
sluzbie panstwowej przeszlo 20 lat. Ten dzial administracji publicznej, dzial
nowy, swiadczy zaszczytnie o ówczesnych kierownikach administracji
panstwowej. Rozwijal sie on w latach nastepnych, lecz niestety nie bylo
moznosci rozwinac go wszechstronnie.
O kursie waluty polskiej pamietano, bo nauki zaczely kwitnac na nowo, a
pomiedzy niemi ekonomia polityczna nie na ostatniem miejscu. Od roku 1766
zaczyna sie systematyczna gruntowna reforma, majaca na celu nawrót do
pelnowartosciowego pieniadza. Sprawa posuwala sie atoli powoli i ciezko, bo
raz wraz stawaly na przeszkodzie wypadki polityczne, zamieszki, niepokoje,
konfederacje, a cudzoziemskie okupacje kraju. Czasy niespokojne nie sprzyjaja
reformom walutowym; wysoki kurs pieniadza nie daje sie osiegnac w czasie
politycznie niepewnym, kiedy oreza nie mozna bylo schowac do pochwy.
Panstwo polskie nie prowadzilo wprawdzie oficjalnie zadnej wojny, ale
wiadomo, jak poruszyla calym krajem chocby jedna konfederacja barska. A cóz
bylo pilniejsze, czy naprawa waluty, czy wyrzucenie z Polski wojsk
moskiewskich? oczywiscie, ze wpierw trzeba bylo usunac obca armje z kraju.
August II Sas, ten prawdziwy zdrajca na tronie, przeniósl byl mennice do
Drezna. Kiedy potem podczas Wojen sasko-pruskich Drezno wpadlo w rece
Fryderyka II pruskiego, ten sprowadzil z Berlina Zyda Efraima, zeby bic
Strona 124
Dzieje administracji
falszywa monete z wizerunkiem Augusta III; urzadzil jeszcze druga taka
fabryke falszywej monety rzekomo polskiej we Wroclawiu. Obliczono, ze
wyrobil tego falszu przynajmniej na 85 miljonów zlp. Taki stan rzeczy zastaja
reformy Czartoryskich. Stanislaw ftugust urzadza na nowo mennice. Sejm r.
1766 oznacza wartosc zlotego 16 i 3/4 na jeden zloty holenderski (gulden), a 8
zlp. na jeden talar. Podzielono zloty na 4 grosze srebrne, a 30 miedzianych z
cwierci funta miedzi. Wycofano zla monete szczesliwie, ale nadzieje dalsze nie
ziscily sie. Na jeden czerwony zloty liczono nadal 18 zlp. Nowa srebrna moneta
polska, bardzo dobra, zaczela znikac; obliczono, ze w ciagu 20 lat (1767-1787)
poszlo za granice na spekulacje 40 miijonów zlp. doskonalej naszej monety.
Administracja skarbowa ulegla skutkiem reform Czartoryskich znacznym
zmianom, chocby juz przez to samo, ze ja pod wielu wzgledami rozszerzono i
uzupelniono. Po wiekszej czesci ostala sie tez ta administracja do konca, i
stanowi ostatni etap rozwoju tej galezi sluzby publicznej w niepodleglej Rzpltej;
totez godzi sie poswiecic temu przedmiotowi blizsza uwage.
Owocem reformy Czartoryskich byly t. zw. cztery jurysdykcje, mianowicie
wladze naczelne, zwane skromnie komisjami: komisja skarbowa, komisja
wojskowa, sad zadworny assesorski (pod przewodnictwem kanclerza) i
jurysdykcja marszalkowska, zreformowana dopiero w roku 1766.
Na sejmie konwokacyjnym 1764 roku wystapil straznik koronny, Lubomirski, z
wnioskiem o wysadzenie komisyj skarbowych, czyli ekonomicznych (dwóch, jak
zawsze, dla Korony i Litwy). Delegacja obrachunkowa tego sejmu znalazla w
kasie panstwowej 19.000 zlp. sume dziwnie mala, po prostu smieszna.
W roku 1764 podzielono Korone na siedm prowincyj skarbowych: Krakowska z
Podgórska (t. j. z Podgórzem karpackiem zachodniem), zwana takze krótko
Malopolska; Wielunska; Wielkopolska; Mazowiecka; Kujawska; Ruska (halicka i
wolynska); Ukrainska. W r. 1767 polaczono mazowiecka z kujawska, zostalo
przeto prowincyj skarbowych szesc. Prusy Królewskie, nie nalezaly do zadnej z
nich, posiadajac swój odrebny zarzad skarbowy, niezalezny od Komisji
skarbowej.
Komisja Skarbu koronnego skladala sie z 9 komisarzy, wybieranych 3 z senatu,
6 z posród poslów, na lat dwa, jako rada obradujaca pod przewodnictwem
podskarbiego; do kompletnosci posiedzenia wystarczalo pieciu. Dziesiatym
czlonkiem byl instygator koronny z dwoma subalternami i kilku
"plenipotentami"; ci tworzyli sadownictwo skarbowe. Ze wszystkich wladz ta
Komisja wytworzyla najliczniejsza sluzbe administracyjna, ale tez zakres jej
rozszerzal sie wielce. Z razu miala byc niejako ministerstwem finansów, a
stopniowo stawala sie zarazem ministerstwem handlu i robót publicznych i
komunikacji, jakbysmy dzis sie o jej czynnosciach wyrazili. Totez posiedzenia
komisarzy, z razu wyznaczone tylko na piatki i soboty, odbywaly sie wkrótce
dzien w dzien. Dochowaly sie protokoly; w pierwszych latach obejmuja ksiegi
protokolów od 400 - 900 stronic; w latach 1789-1791 urastaja one do stronic
1373, 2202 i 2002, a w roku 1792 zapisano az 3205 stronic.
W grudniu r. 1764 Komisja juz dzialala, usadowiwszy sie w refektarzu i kilku
celach Kapucynów warszawskich, bo w calem miescie nie mozna bylo wynalesc [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl wyciskamy.pev.pl
kanal Oginskiego, laczacy Szczare z Jasiolda. Zaraz w roku 1764 ustanowiono
do publicznych robót trzech inzynierów skarbowych, którzy pozostawali w
sluzbie panstwowej przeszlo 20 lat. Ten dzial administracji publicznej, dzial
nowy, swiadczy zaszczytnie o ówczesnych kierownikach administracji
panstwowej. Rozwijal sie on w latach nastepnych, lecz niestety nie bylo
moznosci rozwinac go wszechstronnie.
O kursie waluty polskiej pamietano, bo nauki zaczely kwitnac na nowo, a
pomiedzy niemi ekonomia polityczna nie na ostatniem miejscu. Od roku 1766
zaczyna sie systematyczna gruntowna reforma, majaca na celu nawrót do
pelnowartosciowego pieniadza. Sprawa posuwala sie atoli powoli i ciezko, bo
raz wraz stawaly na przeszkodzie wypadki polityczne, zamieszki, niepokoje,
konfederacje, a cudzoziemskie okupacje kraju. Czasy niespokojne nie sprzyjaja
reformom walutowym; wysoki kurs pieniadza nie daje sie osiegnac w czasie
politycznie niepewnym, kiedy oreza nie mozna bylo schowac do pochwy.
Panstwo polskie nie prowadzilo wprawdzie oficjalnie zadnej wojny, ale
wiadomo, jak poruszyla calym krajem chocby jedna konfederacja barska. A cóz
bylo pilniejsze, czy naprawa waluty, czy wyrzucenie z Polski wojsk
moskiewskich? oczywiscie, ze wpierw trzeba bylo usunac obca armje z kraju.
August II Sas, ten prawdziwy zdrajca na tronie, przeniósl byl mennice do
Drezna. Kiedy potem podczas Wojen sasko-pruskich Drezno wpadlo w rece
Fryderyka II pruskiego, ten sprowadzil z Berlina Zyda Efraima, zeby bic
Strona 124
Dzieje administracji
falszywa monete z wizerunkiem Augusta III; urzadzil jeszcze druga taka
fabryke falszywej monety rzekomo polskiej we Wroclawiu. Obliczono, ze
wyrobil tego falszu przynajmniej na 85 miljonów zlp. Taki stan rzeczy zastaja
reformy Czartoryskich. Stanislaw ftugust urzadza na nowo mennice. Sejm r.
1766 oznacza wartosc zlotego 16 i 3/4 na jeden zloty holenderski (gulden), a 8
zlp. na jeden talar. Podzielono zloty na 4 grosze srebrne, a 30 miedzianych z
cwierci funta miedzi. Wycofano zla monete szczesliwie, ale nadzieje dalsze nie
ziscily sie. Na jeden czerwony zloty liczono nadal 18 zlp. Nowa srebrna moneta
polska, bardzo dobra, zaczela znikac; obliczono, ze w ciagu 20 lat (1767-1787)
poszlo za granice na spekulacje 40 miijonów zlp. doskonalej naszej monety.
Administracja skarbowa ulegla skutkiem reform Czartoryskich znacznym
zmianom, chocby juz przez to samo, ze ja pod wielu wzgledami rozszerzono i
uzupelniono. Po wiekszej czesci ostala sie tez ta administracja do konca, i
stanowi ostatni etap rozwoju tej galezi sluzby publicznej w niepodleglej Rzpltej;
totez godzi sie poswiecic temu przedmiotowi blizsza uwage.
Owocem reformy Czartoryskich byly t. zw. cztery jurysdykcje, mianowicie
wladze naczelne, zwane skromnie komisjami: komisja skarbowa, komisja
wojskowa, sad zadworny assesorski (pod przewodnictwem kanclerza) i
jurysdykcja marszalkowska, zreformowana dopiero w roku 1766.
Na sejmie konwokacyjnym 1764 roku wystapil straznik koronny, Lubomirski, z
wnioskiem o wysadzenie komisyj skarbowych, czyli ekonomicznych (dwóch, jak
zawsze, dla Korony i Litwy). Delegacja obrachunkowa tego sejmu znalazla w
kasie panstwowej 19.000 zlp. sume dziwnie mala, po prostu smieszna.
W roku 1764 podzielono Korone na siedm prowincyj skarbowych: Krakowska z
Podgórska (t. j. z Podgórzem karpackiem zachodniem), zwana takze krótko
Malopolska; Wielunska; Wielkopolska; Mazowiecka; Kujawska; Ruska (halicka i
wolynska); Ukrainska. W r. 1767 polaczono mazowiecka z kujawska, zostalo
przeto prowincyj skarbowych szesc. Prusy Królewskie, nie nalezaly do zadnej z
nich, posiadajac swój odrebny zarzad skarbowy, niezalezny od Komisji
skarbowej.
Komisja Skarbu koronnego skladala sie z 9 komisarzy, wybieranych 3 z senatu,
6 z posród poslów, na lat dwa, jako rada obradujaca pod przewodnictwem
podskarbiego; do kompletnosci posiedzenia wystarczalo pieciu. Dziesiatym
czlonkiem byl instygator koronny z dwoma subalternami i kilku
"plenipotentami"; ci tworzyli sadownictwo skarbowe. Ze wszystkich wladz ta
Komisja wytworzyla najliczniejsza sluzbe administracyjna, ale tez zakres jej
rozszerzal sie wielce. Z razu miala byc niejako ministerstwem finansów, a
stopniowo stawala sie zarazem ministerstwem handlu i robót publicznych i
komunikacji, jakbysmy dzis sie o jej czynnosciach wyrazili. Totez posiedzenia
komisarzy, z razu wyznaczone tylko na piatki i soboty, odbywaly sie wkrótce
dzien w dzien. Dochowaly sie protokoly; w pierwszych latach obejmuja ksiegi
protokolów od 400 - 900 stronic; w latach 1789-1791 urastaja one do stronic
1373, 2202 i 2002, a w roku 1792 zapisano az 3205 stronic.
W grudniu r. 1764 Komisja juz dzialala, usadowiwszy sie w refektarzu i kilku
celach Kapucynów warszawskich, bo w calem miescie nie mozna bylo wynalesc [ Pobierz całość w formacie PDF ]